Leesfragment: de inleiding van "Spoiler" (2/2)

Dit is de tweede helft van de inleiding, getiteld Teaser, van mijn boek Spoiler. De eerste helft staat hier. 

Je probeert een boek zo natuurlijk mogelijk te ordenen. Zo zijn de hoofdstukken van Spoiler chronologisch gerangschikt, met de oudste serie eerst, de meest recente aan het eind. Ik schrijf alleen over Amerikaanse series, daarom komt Sherlock bijvoorbeeld niet aan bod, of Les Revenants, of Top of the Lake. Je trekt ergens een lijn om totale chaos te voorkomen. (Het 30 Rock-personage Kenneth zegt trouwens: ‘More than jazz, or musical theater, or morbid obesity, television is the true American art form.’ Waarschijnlijk heeft hij gelijk.) Ondanks die beperking wou ik wel een totaalbeeld van de productie geven, vandaar dat de onvermijdelijke, prestigieuze, vaak vernieuwende HBO-series in dit boek naast meer mainstream kijkvoer staan. Waarom zou een mens niet van In Treatment én The Man in the High Castle mogen houden?
Maar er zijn ook dingen die je niet plant. Zo was het nooit mijn bedoeling om zoveel te schrijven over politiek, maar het politieke bedrijf komt aan bod in de hoofdstukken over The West Wing, Game of Thrones en The Man in the High Castle. Er loopt ook een interesse voor identiteit en hoe weinig wij over onszelf weten door het boek; die duikt op in de hoofdstukken over In Treatment, Dexter en Mad Men. Blijkbaar ben ik onbewust ook al lang bezig met de lastigste aller vragen: hoe geef je zin aan je bestaan? Het is een tergende kwestie, die onverwacht meerdere keren in dit boek opduikt: in de hoofdstukken over True Detective, Westworld en Flashforward. Je kunt een boek dus wel structureren en plannen en redigeren, maar mijn indruk is dat het erg snel aan je aandacht ontsnapt. Aan het einde drijven altijd weer je persoonlijke obsessies naar boven.

Het hoofdstuk over Flashforward gaat over de spoiler, dat nieuwe fenomeen dat dit boek zijn titel gegeven heeft. De spoiler is de reden van het bestaan van dit boek. Waarmee ik niet wil zeggen dat ik allerlei dingen ga verklappen. De doorbraak van de tv-serie heeft alles te maken met het feit dat tv begon te geloven in het verhaal. Een verhaal dat van a tot z verteld werd, met een interne logica en samenhang, en personages die een evolutie doormaakten. Wat tv tot midden jaren ’90 zo vreselijk maakte, was de formulematige aanpak. Elke aflevering begon weer bij nul, elke ontwikkeling werd aan het einde tenietgedaan. Denk maar aan FBI-agente Dana Scully uit The X-Files: telkens weer wordt haar halsstarrige afwijzing van het bovennatuurlijke als een beperking ontmaskerd, telkens weer is ze aan het begin van de volgende aflevering opnieuw haar sceptische zelf. Het gemiddelde huisdier is beter in staat om iets te leren dan dit hoogopgeleide personage! De personages van tv- series zaten vast in een uitzonderlijke wrede cirkel van de hel, waarin eindeloos dezelfde rondjes werden gedraaid. Dat is misschien een solide businessmodel, maar het doet de personages geen goed.
HBO (slogan: ‘It’s not tv, it’s HBO’) en later AMC (‘Story matters here’) sloegen de cirkel aan stukken. Personages evolueerden nu: van aflevering naar aflevering kregen ze meer nuance, extra kleurschakeringen. Hun beslissingen werden niet meer telkens ongedaan gemaakt, maar hadden echte consequenties. Ze konden klappen krijgen. Sterven. Zo werd de spoiler geboren. In een wereld waarin niets veranderd, kan er nooit een ontwikkeling gespoild worden.
De spoiler is echter ook benauwend. Door voortdurend te focussen op de grote, ‘spoilbare’ ontwikkelingen wordt de tv-serie alleen beleefd in het heden. Met dit boek heb ik de bedoeling om juist de wortels van de tv-serie, haar culturele verleden, aan te wijzen. Ik denk dat dat een dimensie van genoegen kan toevoegen aan het tv-kijken.
En waarom zouden we het tv-script niet zien als een vorm van literatuur? Toneelteksten worden zonder morren tot de literatuur gerekend. Zeker, niemand gaat eens lekker thuis een tv-script zitten lezen, maar hoeveel mensen lezen theaterteksten? Als een genre primair wordt vormgegeven door taal, als het op een hoogstaande manier spreekt over ons heden en zich tegelijk bewust is van zijn artistieke en filosofische voorlopers... dan mag het toch zeker een vorm van literatuur genoemd worden? (Over de precieze verschillen tussen tv-series en romans heb ik het overigens in het essay ‘De gamba zonder handen’, dat als bonus feature aan dit boek is toegevoegd.)

Ongeveer vijf jaar geleden, toen dit boek nog maar een vaag plan was, zei een goede vriend tegen mij: ‘De enige reden waarom je dat boek wil schrijven, is omdat het je een excuus geeft veel tv te kijken.’ Ironisch genoeg heb ik de laatste maanden juist ontzettend weinig tv gekeken, omdat het boek al mijn tijd opvrat. Ik kijk ernaar uit deze inleiding af te ronden, zodat ik kan terugkeren naar mijn televisie, voor Better Call Saul (dat heb ik nog niet gezien, geloof het of niet) en The Young Pope. Ik ga het nieuwe seizoen van Orange is the New Black doorweven met afleveringen uit de laatste seizoenen van de HBO-gevangenisserie Oz. Ik heb net de Blu-Ray van American Gods, seizoen 1, aangeschaft. En mijn partner wil dat ik zo snel mogelijk Feud bekijk, want dat vond hij ge- weldig. Zoveel mogelijkheden, zoveel fictie, die je leven verrijkt met genuanceerde personages, die je naar de klassiekers doet grijpen en je motiveert om dieper na te denken over wat het leven zo zwaar en zo boeiend maakt. Wij zijn echt vreselijk verwend. Zeg maar: gespoild.


Inhoudsopgave Spoiler: 
Teaser
Scenario 12-D. De echo’s van 9/11 op tv (The Lone Gunmen)
De Utopia’s van Thomas More en Aaron Sorkin (The West Wing)
De onbeschrijflijke ervaring (House M.D.)
Nieuw bloed voor de seriemoordenaar (Dexter)
Het zuiverend vuur van het nihilisme (Heroes)
Was het elke dag maar maandag (Mad Men)
De verhaaltjes die we onszelf vertellen (In Treatment)
Wat voor man verkoopt zijn ziel? (Breaking Bad)
Diep de blauwe bossen in (Flashforward)
Bloed, bloot en de netelige kwestie van vrijheid (Spartacus)
De zetel van de macht (Game of Thrones)
Een trip naar Carcosa (True Detective)
Het leven onder Hitler in de jaren ’60 (The Man in the High Castle)
Dwalende robots, dolende ridder (Westworld)
De geesten van Shirley Jackson en de lichamen van David Lynch (Twin Peaks)
Bonus feature: De gamba zonder handen
Aftiteling
Dankwoord

Spoiler. Over televisieseries en wereldliteratuur is een uitgave van Van Oorschot en ligt nu in de winkel (ISBN 9789028270176, prijs: 19,99 euro).