Voor ‘Doorlezen of niet?’ lees ik de eerste 50 bladzijden van een (meestal recent) boek, breng verslag uit van mijn leeservaring en beantwoord ten slotte de vraag: lees ik door in dit boek... of toch maar niet?
Vandaag: Johann Holtrop. Afbraak van een maatschappij van Rainald Goetz (Uitgeverij Leesmagazijn, vertaling: Willy Hemelrijk, 336 blz., € 19,95).
Wie? Rainald Goetz (1954), Duits schrijver van romans, toneelstukken en essays.
Buzz? Waar Johann Holtrop besproken wordt (in Trouw, op Tzum, op de blog van Willem Van Zadelhoff...) gebeurt dat met veel lof, maar veel recensies zijn er nog niet verschenen.
Vooroordeel van de dag? Je zou verwachten dat een roman over de managerskaste, in de aanloop van de financiële crisis, makkelijker opgepikt wordt. Misschien moet Leesmagazijn een sticker op de kaft kleven: ‘Voor de lezers van Joris Luyendijk’.
Wat was de vraag? Wat te doen na een ontslag?
De eerste vijftig bladzijden... Johann Holtrop speelt in de eerste jaren van deze eeuw. Sinds de gehaaide Johann Holtrop CEO is van Assperg, kent het bedrijf een steile groei – maar ten koste van wie, of wat?
Goetz laat er geen twijfel over bestaan dat zijn personages in de greep zijn van een ziekte. ‘Hebzucht’, het woord valt al op de allereerste bladzijde. Een symptoom van die ziekte is een alomtegenwoordig misprijzen: zowel voor ondergeschikten als voor collega’s. De strijd stopt nooit: wie wenst te overleven, geeft zij over aan paranoia.
Niemand is echt zeker hoe ernstig de “ziekte” is. ‘Over de mate waarin hij zelf gestoord is, tart de mens gewoonlijk enorm in het duister.’ En even verderop: ‘Hij was ziek, dat wist Thewe, maar hij was ook volkomen normaal.’ De afwijking = de norm.
Op bladzijde 1 geeft Goetz een impressie van de mensen die en het systeem dat hij gaat beschrijven, een impressie die als volgt eindigt:
...het spookbeeld van de algehele heerschappij van het kapitaal over de mensen. Zo fout, zo lachwekkend, zo blind gedacht, zo infantiel grootheidswaanzinnig als, als als –
Het liggende streepje verleidt ons het ergste uit de geschiedenis in te vullen.
Goetz besteedt veel aandacht aan de geldstromen binnen het bedrijf, de diensten die verschillende takken van het bedrijf elkaar aanrekenen en zo voor een fictieve geldstroom zorgen: ‘nieuw gegenereerd en verdiend geld, uit het niets geschapen’. Hij schetst de verbanden tussen het oude DDR-regime en nieuwe bedrijfsleiders (‘de verhoudingen waren kapot, maar ze functioneerden nog wel’), de manieren waarop bedrijven de bankrekening van een dorp of stad leegzuigen.
Dit alles tussen de bedrijven door, want in deze eerste vijftig bladzijden gaat het vooral over de confrontatie tussen Holtrop en Thewe. Voor Holtrop is Thewe een middle manager die te zeer is vastgeroest om ooit nog grote veranderingen te kunnen realiseren. Thewe moet er dus uit. Maar in de afhandeling van het ontslag maakt Holtrop een paar detailfouten en Thewe is niet bereid zich zomaar over te geven. Hij heeft twee tegenstrijdige verlangens: vrij zijn, wegrijden, wekenlang slapen enerzijds en wraak, terugvechten anderzijds. Hij broedt op een strategie én verstopt zich in een kast met schoonmaakproducten.
Hoe gelezen? Dit is de roman die Arnon Grunberg had willen schrijven, zonder twijfel. Dat is een grammetje jammer, want Grunberg zou het bondiger aangepakt hebben. Goetz is vooral sterk in het oproepen van sfeer (trefwoorden: motregen, grijs, verval, cel, vervuiling) en in het beschrijven van de dynamiek tussen concullega’s. Zijn beschrijvingen van context hebben daarentegen de neiging om uit te waaieren en het is aan de stuwing van zijn ‘geen gezeik’-stijl te wijten dat de boel dan niet compleet stilvalt. Op bladzijde 65 was ik redelijk geboeid en nog steeds geïnteresseerd, maar niet écht gegrepen.
Doorlezen?
Ja, met een zekere aarzeling. Dit is het soort boek dat ik nog eens vijftig bladzijden wil geven – en daarna pas beslissen.
Tip voor de lezer: Leesmagazijn bracht ook een dun boekje met een lange titel op de markt, Woede is energie. Interview met Rainald Goetz – auteur van Johann Holtrop – door Ijoma Mangold & Moritz von Uslar (vertaling: Marieke Voorvelt, 40 blz., € 5). Dit interview is zeer de moeite waard.
Tip voor Leesmagazijn: Stuur een recensie-exemplaar naar Arnon Grunberg.
Donderdag, de (voorlopig) laatste aflevering in deze reeks:
doorlezen of niet in The black spider van Jeremias Gotthelf?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten