EI // De verbeelding getart

In de week voor en de week na Pasen publiceer ik, naast mijn dagelijkse "literaire posts", in totaal vier aan de actualiteit verbonden columns. Vier gratis paaseieren. 

Andreas Lubitz is een raadsel. Allereerst omdat we nog steeds te weinig weten over de man die (blijkbaar) verantwoordelijk is voor de crash van Germanwings 4U9525. En wat we denken te weten, klit nog niet samen tot een duidelijk verhaal. Maar zelfs als we uitgaan van het simpelste scenario — depressieve man laat vliegtuig met opzet neerstorten — rammelt dat aan alle kanten. 

Ik ben niet onbekend met depressie en ik kan me iets voorstellen bij het verlangen om “er” een eind aan te maken. Maar wat veel kandidaat-zelfmoordenaars tegenhoudt is de pijn die ze zullen toebrengen aan hun vrienden en verwanten. Hoe ver heen is iemand die niet alleen deze pijn negeert, maar meteen 149 onbekenden meesleept in zijn val? Het tart de verbeelding. 

Iedereen grijpt naar zijn vaste verklaringsmodel. De critici van de neoliberale maatschappij zeggen: het is maar logisch dat een piloot door het lint gaat, met die werkdruk. Artsen zeggen: er worden te veel antidepressiva voorgeschreven, vooral omdat we nog niet in detail weten hoe die dingen inwerken op het brein. Weer anderen zeggen: het ligt aan onze cultuur, waarin falen geen optie is. Als Lubitz niet meer had kunnen vliegen, so what?, dan had hij toch nog iets anders kunnen doen met zijn leven? Persoonlijk vind ik dit haast een religieuze kwestie: nu we niet meer geloven in een hiernamaals, is dit leven de enige kans die we krijgen en de tijd vertraagt geen moment, het is nu of nooit.
En de moslims (want er zou zo eens één nieuwsfeit kunnen passeren zonder dat de moslims zich in de aandacht wurmen!) zeggen: mocht het een moslim geweest zijn, dan zouden ze hem een terrorist noemen. 

Lubitz, een terrorist? Natuurlijk niet, al was het maar omdat Lubitz geen verklaringen heeft gedaan, terwijl moslimterroristen meestal wel netjes tekst en uitleg verstrekken bij hun misdaden. 

Er is nog een verschil: doorgaans neemt een terrorist met geweld de controle over. Lubitz hoefde dat niet te doen: hij was al de piloot, vanaf het moment dat het toestel van Germanwings opsteeg. 

Daardoor is hij een onnavolgbare metafoor. Hij tart ook letterlijk de verbeelding, want geen fictieschrijver kan een treffender metafoor voor onze tijd verzinnen. Andreas Lubitz is man aan de stuurknuppel, de politieke en economische elite die ons leiding zou moeten geven, maar die elk vertrouwen heeft verloren. Waar leiden ze ons heen? Welke en wiens belangen dienen ze? Heeft de Europese Unie uit onwetendheid gekozen voor de heilloze weg van de soberheid, of wordt er doelbewust gewerkt aan een afbraak van de welvaartsstaat? Zijn onze politici onbekwaam of vijandig? 

Is er wel een verschil? Ik lees dat, volgens Bild, nog onbekend is of Lubitz’ oogziekte werkelijk een ziekte was. Het kan ook een psychosomatische aandoening geweest zijn. De piloot die zo bang is zijn carrière te zien doodlopen, dat hij zichzelf psychosomatisch saboteert. 

Het deed me denken aan Karel De Gucht en de argwaan die is gewekt door zijn overhandelingen over een handelsakkoord met de VS, het zogenaamde Transatlantic Trade and Investment Partnership. Mogen we erop rekenen dat De Gucht onze rechten in het oog houdt? Of is hij zo verblind door zijn ideologie dat hij consumentenbelangen zal inruilen voor stugge liberale principes? 

Ik lees momenteel Het goede verhaal, een nieuw boek van Nobelprijswinnaar J.M. Coetzee, over literatuur en psychoanalyse. Daarin vraagt hij zich onder meer af of het echt nodig is dat patiënten in therapie de waarheid over zichzelf leren kennen. In plaats van het ware en vaak pijnlijke verhaal zouden ze beter opteren voor een aangepaste, bijgekleurde versie van hun levensverhaal, suggereert Coetzee, iets dat onwaar is maar hen wel toestaat om te functioneren, om gelukkig te leven. Misschien zijn we te zeer gefocust op De Waarheid, het goede verhaal over onszelf. 

Maar als het verhaal van een ander elke logica, elk begrip en elke verbeelding tart, zoals in het geval-Lubitz… dan worden we pas echt gek.