Een goed boek

Weet je wat nu eens een goed boek is? Wat voorafging van Diane Broeckhoven. 

Een tijdlang, zo tussen 2005 en 2015, was het verlies van je ouders het hotste thema in de literatuur. Vooral moederboeken gooiden hoge ogen. Het moederboek van Diane Broeckhoven verscheen in 2016 en heeft nooit veel aandacht gekregen. Wie weet lag dat aan de insteek: het is geen ode aan de moeder. In de veelbejubelde moederboeken van Tom Lanoye of Erwin Mortier zat er al eens een haar in de boter tussen moeder en zoon, maar de relatie tussen moeder Berthe en dochter Diane was een verhaal van eindeloze, uitzichtloze frictie.

Berthe had er nooit een geheim van gemaakt dat ze geen kinderen wou – ze gaf toe omdat ze anders haar Jan kwijtraakte – en de drie kinderen die ze niettemin baarde stonden in een duidelijke hiërarchie. Diane, het minst gezeglijke kind, dreef Berthe tot wanhoop. Dat is nog te begrijpen, zelfs te verschonen… maar dat Berthe haar dochter bleef bekritiseren tot haar laatste levensdagen, grieven van vijftig, zestig jaar oud herkauwend, is niet goed te praten. Ze maakt haar dochter zwart achter haar rug, slingert haar beledigingen in het gezicht, vernedert haar waar anderen bij zijn: er bestaat geen safe space. Alleen afstand helpt: als Diane in Nederland woont of in Azië op reis is, zijn de telefoongesprekken met haar moeder perfect normaal en prettig. 

Wat voorafging begint met de dood van Berthe en keert daar pas op de laatste twee pagina’s naar terug. Tussenin krijgen we, zoals de titel belooft, de voorgeschiedenis. In snelle, rake taferelen borstelt Diane Broekhoven een korte geschiedenis van de Belgische twintigste eeuw. Geen zoveelste gevalletje van Expo 58-nostalgie, want over al die herkenbare scènes hangt de schaduw van een onherstelbare moeder-dochterrelatie. 

Kinderen krijgen was lange tijd iets wat je nu eenmaal deed. Het moest en daarmee uit, punt aan de lijn. Dus kregen mensen kinderen, ook al hadden ze zelf een rottige kindertijd achter de rug (zoals Berthe) en hadden ze nooit geleerd wat een gezin nodig heeft om gelukkig te zijn. Valt dat onder intergenerationeel trauma? Feit is dat het niet ophoudt bij de dochter, want Berthe bouwt al evenmin een nauwe relatie op met haar kleinkinderen. 

Wat voorafging bevat een passage waarin Diane haar hoogbejaarde moeder weer eens gaat opzoeken en zich voorneemt om zich te gedragen ‘als een boeddha’ en ‘onvoorwaardelijk van haar te houden’. Even denkt ze dat haar moeder dood in de zetel zit: ‘Dan bleef ik verstard in het halletje staan, hopend dat het niet was wat ik dacht.’ Maar nee, Berthe is niet dood en zodra ze ontwaakt begint ze kritiek te geven op de kleren van haar dochter. Niet die belediging ervoer ik als pijnlijk, maar de zorg van de dochter voor haar moeder. De blijvende nood aan een bevestiging of liefde die er nooit zal komen. Ik heb veel met mijn hoofd zitten schudden bij het lezen van dit boek, uit medelijden. Vooral voor Diane, maar ook voor de moeder, die vergroeid raakt met haar wrok – steeds belachelijker, steeds grotesker. Dit soort boeken zijn een waarschuwing voor de lezer en je leert van zowel de dochter (hou je eigen grenzen in de gaten) als van de moeder (pas op dat je niet zo eindigt). 

Na de Tweede Wereldoorlog verwierf het gezin Broeckhoven langzaam maar zeker welvaart, zoals dat in Vlaamse familiegeschiedenissen gebruikelijk is. Ze kopen zelfs een appartement aan de kust! Opmerkelijk detail: het appartement is precies groot genoeg voor Jan en Berthe, maar te klein om de kinderen of kleinkinderen te laten logeren. Ook op andere momenten tonen Dianes ouders zich opmerkelijk egoïstisch. Ze zijn trots op hun verworvenheden, maar de volgende generaties moeten het zelf maar uitzoeken en niet op al te veel hulp rekenen. In feite zien ze àlles als geld, zelfs hun kinderen: die worden toch vooral geapprecieerd als Berthe over hun exploten kan gaan opscheppen bij de buren! Het is geen heel prettig beeld van de naoorlogse generatie dat hier wordt geschetst. Broeckhoven voegt er hele precieze dosissen melancholie en begrip aan toe, zodat het niet venijnig wordt. 

Ja, echt een goed boek.